Nasist Almaniyasının Pəhləvi İranına təsiri

«1933-cü il Almaniyada Nasional Sosialist Partiyasının hakimiyyətə gəlməsinin şahidi oldu. İranla uğurlu ticarət əlaqələrini nəzərə alan və Rza şahın faşist meyllərini dərk edən nasist rəhbərliyi İranda bütün siyasi, sosial və iqtisadi sahələrdə Almaniyanın təsirini artırmağa çalışırdı. Hələ 1933-cü ildə nasistlər İran-e Bastan [Qədim İran] adlı irqçi dərgi nəşr etməyə başladılar. Dərgi Siemens-Schuckert tərəfindən maliyyələşdirilir və redaksiya məsələləri ilə Berlindəki NADPA-nın Siyasi Departamentindən mayor fon Viban məşğul olurdu. Şeyx Əbdül-Rəhman Seyf adlı nasistyönlü İran ziyalısı dərginin həmredaktoru işləyirdi.

 

İran-e Bastan İran elitası və ziyalıları arasında fars irqçiliyinin təbliğində çox mühüm rol oynadı. Bu, fars millətçilərinin aryan olaraq görmədikləri hər kəsə qarşı şovinist hücuma keçmələri üçün başlanğıc nöqtəsi oldu. Nasist dərginin ardınca İranşəhr, Mehr-e İran [İran Sevgisi], Pərtov-e İran [İran Şüası], Anahita, Təxt-e Cəmşid [xəyali qədim fars şahı Cəmşidin taxtı] kimi hər cür şovinist dövri yayınlar, dərgilər və qəzetlər fars ədəbi səhnəsində hökmranlıq edirdi. Bütün bu yayınlar fars millətinin keçmişini və İslamdan qabaqkı şöhrətini vurğulayır və İranın geriliyində guya “vəhşi ərəbləri və türkləri” suçlayırdı.

 

1936-cı ildə Almaniyanın maliyyə naziri və Reyxsbankın prezidenti Dr. Yəlmar Şaxt Rza şahı ziyarət etdi. Bir il sonra İran məclisinin sədri Həsən İsfəndiyari Berlinə səfər etdi və Hitler, Görinq, Şaxt və digər nasist partiyası üzvləri tərəfindən səmimi qarşılandı. 1937-ci ilin sonlarında Rza şahı Nasist Gənclər Təşkilatının rəhbəri Baldur fon Şirax ziyarət etdi. Onun vasitəsilə Hitler Rza şaha Almaniyaya səfər üçün dəvətnamə göndərdi. Rza şah belə bir səfərin rusları və ingilisləri narahat edə biləcəyindən qorxaraq imtina etdi. Elə həmin il (1937) Rza şah Almaniyanın Lufthansa şirkətinə Berlini Tehran və Kabillə əlaqələndirmək üçün İranın quzey sektoru boyunca sərnişin, yük və poçt daşımağa konsessiya verdi. Rza şah hətta Lufthansaya Məşhəddəki mühüm hərbi hava limanına eniş icazəsi verməyə qədər vardı.

 

Nasistlər İran elitası arasında faşist və irqçi təbliğat yaymaq üçün əlverişli mühit tapdılar. Nasist təbliğat maşını “iki millətin” (guya) ortaq aryan mənşəyini dəstəkləyirdi. İrqçilik meyllərini daha da inkişaf etdirmək üçün 1936-cı ildə Reyx Nazirlər Kabineti iranlıları “safqanlı aryanlar” olduqlarını əsas gətirərək Nürnberq irqi qanunlarının məhdudiyyətlərindən azad edən xüsusi fərman verdi. 1939-cu ildə nasistlər farslara Alman Elmi Kitabxanası dedikləri şeyi təqdim etdilər. Kitabxana “İran oxucularını... Nasional Sosialist Reyxlə İranın “aryan mədəniyyəti” arasında qohumluğa inandırmaq üçün” diqqətlə seçilmiş 7500-dən çox kitabı ehtiva edirdi. Nasistyönlü müxtəlif yayınlarda, məruzələrdə, çıxışlarda və mərasimlərdə bu liderlər arasında xarizmatik oxşarlıqları vurğulamaq üçün Rza şah, Hitler və Mussolini arasında paralellər aparılırdı.

Rza şah rejimi nasist mühazirəçilərinin irq, etnik mənsubiyyət, mədəniyyət və tarix mövzusunda çıxışlar etmək üçün dəvət olunduğu konfranslara sponsorluq etməyə başladı. İran ziyalıları arasında nasist meylləri nümayiş etdirənlər titul və fəxri adlarla təltif edilirdilər. Rza xan rejimi svastika simvolunu İranda daimi incəsənət bəzəyi kimi qəbul etməyə qədər varmışdı.»

 

Alireza Asgharzadeh, Iran and the Challenge of Diversity. Islamic Fundamentalism, Aryanist Racism, and Democratic Struggles. — New York: Palgrave Macmillan, 2007, səh. 91-92.