İngilis-rus sərmayəsinin İranı istismarı qarşısında Qacarların sənayeləşmə cəhdləri

«Eyni zamanda tacir sinfinin zənginləşməsinin təsiri altında ölkədə yerli fabrik-zavod sənayesi yaratmaq cəhdləri başlayır. Ancaq, yerli sənayeyə Rusiya və İngiltərə istehsalçılarının rəqabətinə qarşı özünü müdafiə etmə imkanı verməyən son dərəcə sərfəsiz ticarət müqavilələri, İran sənayesinin ayağa qalxmasına mane olur. Türkiyədəki almanlar kimi hərəkət edən ruslar və ingilislər, şah hökuməti ilə razılaşma əsasında ölkənin bütün saysız-hesabsız sərvətlərini, dəmir mədənlərini, qalay, qurğuşun, manqan, neft qaynaqlarını, kömür mədənlərini və s. istismar etmək hüququnu mənimsəyirlər. Beləliklə, ölkənin bütün təbii sərvətlərini əllərində inhisara alaraq və onun ən kiçik hissəsini belə istismar edə bilməməklə, digər ölkələrin kapitalistləri ilə Şimali Amerikanın İranda sərbəst rəqabətinə mane olaraq, eyni zamanda ölkədəki yerli fabrik-zavod sənayesinin qurulmasına əngəl olan ruslar və ingilislər, İrandakı ticarət və sənaye siniflərinin zənginləşməsi və ölkənin istehsal qüvvələrinin daha da inkişaf etməsi önündəki ən böyük maneəyə çevrilirlər.»

 

Михаил Павлович Павлович, Персия в борьбе за независимость. — Москва: Научная Ассоциация Востоковедения при ЦИК СССР, 1925, səh. 28.