Pəhləvilər, Füruği və masonluq

«Hakimiyyətinin son günlərində Rza şah, Britaniyalılarla əlaqələri ilə məşhur olan nüfuzlu siyasətçi Məhəmməd Əli Füruğiyə monarxiyasını qurtarmaq üçün müraciət etdi.

Füruği, nüfuzlu Britaniya kontaktı və masonluğun ali dərəcəli üzvü idi. Rza şahın hakimiyyəti ələ keçirməsinə kömək etməkdə mühüm rol oynamışdı. O, savadlı bir şəxs idi və İranın mədəniyyət və elmi çevrələrində çox hörmətli idi. Başqalarının masonluğun ali eşelonlarına üzvlüyünü öyrənməsinə icazə verməməkdə olduqca maraqlı idi. Demək olar ki, bütün İran masonlarından üstün idi. Hətta Britaniyanın səlahiyyətli nümayəndəsi Ballard ona nəzakət ziyarətləri edirdi.

Rza Şah Füruğidə taxtını qurtara biləcək son bir ümid gördü. Vəliəhd mənə danışırdı ki, 26 avqustda atası, şah hakimiyyəti dövründə nadir bir hadisə olan, xanədanına dəstəyə nail olmaq üçün Füruğinin evinə getmişdi. Görüşdə Rza şah ona taxtını qurtarmağa kömək etməsi üçün yalvardı. Füruği, hakimiyyətdə qalmasının bir yolu olmadığını, ancaq, Britaniyayönümlü səylərinin vəziyyətin daha da gərginləşməsinin qarşısını ala biləcəyini cavablandırmışdı. Əvvəlcə ona paytaxtın süqut etməməsi üçün dərhal atəşkəs elan etməli olduğu bildirildi. Şimal şəhərləri Sovetlərin əlinə keçmişdi və onlar Tehrana doğru irəliləməyə davam edirdilər. Füruği təhlükəsizliyinə təminat verə bilməyəcəyini açıq şəkildə bildirdi. İkincisi, ona qalan tək seçim taxtdan imtina edib ölkəni tərk etmək idi.

Rza şah bu təklifi qəbul etdi, lakin Füruğidən Pəhləvi sülaləsinin hakimiyyətdə qalacağına zəmanət verməsini xahiş etdi. Füruği əlindən gələni edəcəyinə söz verdi, lakin yenə də Pəhləvi sülaləsinin sağ qalmasına zəmanət verə bilməyəcəyini açıq şəkildə bildirdi.»

 

Hussein Fardust, Ali Akbar Dareini, The Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty: Memoirs of Former General Hussein Fardust. — Delhi: Motilal Banarsidass Publ., 1998, səh. 35-36.